13 EYLÜL 1921 SAKARYA ZAFERİ
13 EYLÜL 1921 SAKARYA ZAFERİ
SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ NEREDE YAPILMIŞTIR?
Pek çok insan Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sakarya (Adapazarı) şehri civarında yapıldığını zanneder. Polatlı’da bulunan Topçu ve Füze Okulu’nda Kurmay Başkanlığı yaptığım yıllarda (2005-2010), kursa gelen Subay Temel Kursiyeri Teğmenler ve Astsubay Temel Kursiyeri Astsubaylar bile maalesef bu hatalı düşünceye sahipti. Yanlış bilgilerini burada gerçek savaş alanı bölgesinde gezerek düzelttiler ve doğrusunu öğrendiler.
Sakarya Meydan Muharebesi; 23 Ağustos – 13 Eylül 1921 tarihleri arasında gerçekleşmiş olup, Ankara’nın Polatlı ve Haymana ilçeleri sınırlarında kalan Sakarya Nehri’nin doğu yakasındaki alanda (yaklaşık 100 km’lik bir cephede) cereyan etmiştir ve Kurtuluş Savaşı’mızın dönüm noktasıdır.
SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ ( 23 AĞUSTOS-13 EYLÜL 1921 )
Yunan Genelkurmayı, Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden (10-24 Temmuz 1921) sonra, Sakarya`nın doğusuna çekilen Türk ordusuna son darbeyi indirmek amacıyla hazırlıklarını tamamlayıp harekete geçmiştir. Bu arada Türk ordusu da kesin sonuçlu bir meydan savaşı için tüm birliklerini başarılı bir geri çekilme planıyla Sakarya`nın doğusuna çekerek 100 km. genişliğindeki bir cephe hattında toplamıştır.
Yunanlıların bu düşünce ve faaliyetleri karşısında Mustafa Kemal Paşa, 5 Ağustos 1921`de TBMM Hükümeti tarafından kabul edilen 144 sayılı kanunla ve geniş yetkilerle (TBMM’nin yetkilerine da sahip olarak) üç ay süre ile Türk ordusunun sorumluluğunu üstüne alarak Başkomutanlık görevine getirilmiştir. Mustafa Kemal Paşa, bu yetkilere dayanarak 7-8 Ağustos 1921’de “Tekalif-i Milliye Emirleri”ni yayınlayarak orduyu personel, silah ve araç – gereç bakımından güçlendirmeye çalışmıştır.
Sakarya Meydan Muharebesi Türk Ordusu için bir yokluk ve yoksulluk savaşı olmuştur. Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden sonra, insan gücünün 1/2’ini, silah gücünün de 1/10’unu kaybetmiş olan Batı Cephesi Komutanlığı, birliklerine 18 Temmuz 1921 tarihinde Sakarya Nehrinin gerisine çekilme emrini vermiştir.
Başkomutan; Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Başkanı; Fevzi Paşa, Batı Cephesi komutanı Tümgeneral İsmet (İnönü)’dir ve karargâh merkezi Ankara-Polatlı arasında yer alan Alagöz’dedir.
13 Ağustos’ta ileri harekâta geçen Yunan Ordusu sıklet merkezi Sakarya mevziinin güney kanadına yönelmiş olarak ve kuşatıcı bir tertiple taarruza geçmiştir. Bu kanlı boğuşma, tarihin önemli meydan muharebelerindendir.
Bu muharebede 16 Ağustos 1921 günü Mustafa Kemal attan düşerek yaralanmış ve kısa bir baygınlıktan sonra, hiçbir şey olmamış gibi işine devam etmiştir. Bir taşa rastlayıp kırılan kaburgaları acı vermesine rağmen bu yaralı haliyle günlerce muharebeyi sedye ile sevk ve idare etmiştir.
Düşmanın üstün kuvvet ve silahlarla yaptığı taarruzlarda Sakarya mevziinde yer yer çekilmeler olmuştur. Muharebeler o kadar kanlı oluyordu ki bazı alaylar mevcutlarının büyük kısmını ve subaylarını kaybediyordu. İşte bu sıralarda Başkomutan Mustafa Kemal Paşa Batı Cephesi birliklerine şu meşhur emrini yayınladı: “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanı ile ıslanmadıkça terk olunamaz…”
Düşman, Türk kuvvetlerini 23-30 Ağustos günleri arasında bütün zorlamalarına rağmen kuşatıp imha edemeyince kuvvetlerinin büyük kısmıyla Türk cephesini merkezden Haymana istikametinde yarmak istemiştir. 6 Eylül’e kadar da bunun için uğraşmış fakat etten bir Türk duvarına çarpmıştır. Bundan sonra bulunduğu hatlarda savunarak kalmaya karar vermiş ancak, 10 Eylül’de başlattığımız genel karşı taarruzla buna da mani olunmuştur.
Yunan kuvvetleri için yapılacak tek şey kalmıştır. Kaçmak, Onlar da öyle yapmıştır. 13 Eylül’e kadar Sakarya nehrinin doğusunda tek Yunan askeri kalmamıştır. 22 gün geceli gündüzlü süren Sakarya Meydan Muharebesi Türk’ün zaferi ile sonuçlanmıştır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ MUSTAFA KEMAL’E MAREŞAL RÜTBESİ VE GAZİLİK ÜNVANINI VERİYOR
Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk tarihinde bir dönemeç niteliği kazanan bu büyük Meydan Muharebesi ve görkemli zaferden sonra Başkomutan Mustafa Kemal Paşa´ya 19 Eylül 1921´de 153 sayılı kanunla ″Mareşallık″ rütbesi ve ″Gazilik″ ünvanı verdi.
Bunun için her yıl 19 Eylül tarihinde Gaziler Günü kutlanır.
Mustafa Kemal; “Mareşallik” rütbesini Meydan Muharebesini kazandığı için, “Gazilik” ünvanını da muharebede attan düşerek kaburga kemiği kırılarak yaralandığı için hakkı ile almıştır.
TÜRK VE YUNAN ORDUSUNUN ZAYİATI
Sakarya Meydan Muharebesi sonunda, Türk Ordusunun zayiatı; 5.713 şehit 18.480 yaralı, 828 esir ve 14.258 kayıp olmak üzere toplam 49.289´dur. Yunan ordusunun zayiatı ise; 3.758 ölü, 18.955 yaralı, 354 kayıp olmak üzere toplam 23.067´dir. Türk Ordusundaki subay zayiatı % 80 olmuştur. Bu nedenle Atatürk Sakarya Muharebesi için “Subay Harbi” demiştir.
EZİLEN DÜNYANIN DA KUTLADIĞI ZAFER: SAKARYA MEYDAN SAVAŞI
Dünya harp tarihine “en uzun Meydan Muharebesi”, Türk İstiklâl Harbi Tarihi’ne de “Subay Muharebesi” olarak geçen Sakarya Meydan Muharebesi, nedense bizde (30 Ağustos) Büyük Zafer’in biraz gölgesinde kalmıştır. Oysa çok önemli bir savaştır ve sonuçları da çok muazzam olmuştur; özellikle ezilen dünyada… Öyle ki Arap diyarlarında ezanlar “Mustafa Kemal resulallah” diye okunmuştur.
MAZLUM DÜNYADA BAYRAM HAVASI YARATTI
Anadolu’daki bu zafer başta İslâm dünyası olmak üzere İngiliz ve Fransız emperyalistlerinin pençeleri altında inim inim inleyen bütün dünyadaki milletlerde sevinç ve gururla karşılandı.
Hind Hilafet Komitesi (Hintli Müslümanlar, yani bugünkü Pakistan), Mustafa Kemal Paşa’ya Sakarya Zaferi’nden sonra alakasını artırır. Daha fazla maddi yardım için seferber olur ve bu doğrultuda Anadolu’ya para gönderir. (Bu para da Büyük Taarruz için gerekli silah, mühimmat ve malzemelerin alımı için kullanılmıştır)
ASKERİ SONUÇLAR
*Milletin orduya güveni ve geleceğe ümidi arttı.
*Eskişehir-Afyon hattına kadar olan saha Yunanlılardan temizlendi.
*Yunan Ordusunun çok zayiat vermesiyle savaş gücü azaldı.
*Taarruz inisiyatifi Türk Ordusuna geçti.
SİYASİ SONUÇLAR
* Fransızlarla Ankara Antlaşması imzalandı (20 Ekim 1921). Böylece İtilaf Devletleri cephesi bozuldu.
*Fransa Misak-ı Milli’yi kabul etti.
*Sovyet Rusya ile bu günkü doğu sınırlarımızı tespit eden Kars Antlaşması imzalandı (13 Ekim 1921).
*İtalyanlar ise, 1921 yılı sonuna kadar işgal ettikleri yerleri boşaltmışlardır.
*Böylece doğu ve güneyde serbest kalan kuvvetlerimiz ile Batı Cephesi güçlendirildi.
* Sakarya Zaferi İngiltere`yi de Ankara`yı tanımaya zorlamış ve 23 Ekim 1921 günü “Tutsakların Serbest Bırakılması Antlaşması” yapılmıştır.
*İtilaf Devletleri’nin Yunanlılar’a güveni azaldı.
*İtilaf devletleriyle yapılan bu siyasi anlaşmalar Sevr Antlaşması’nın geçerliliğini yitirmesi sonucunu doğurmuştur.
*Ve nihayet “Sakarya Zaferi”; 30 Ağustos 1922’de kazanılan Büyük Zaferin temelini atarak Türklüğün kurtarılmasında ve yeni Türk Devleti’nin doğuşunda en büyük etkenlerden biri oldu.
ZAFERE VE CUMHURİYETE GİDEN YOL POLATLI
*Her yıl 13 Eylül’de Polatlı’da ve Duatepe’de görkemli törenler yapılmaktadır.
*Polatlı Belediye Başkanlığı; 13 Eylül Sakarya Zaferi Kutlamaları için her yıl şehir içinde ve Duatepe’de yapılan Kutlama Törenleri’nde çeşitli etkinlikler düzenlemekte, çadır kurulması, tören alanına platform konması, anma yürüyüşleri ve konserler vb. düzenlenmesinin yanısıra gelen misafirlerin ağırlanması hizmetini de yürütmektedir.
*Topçu ve Füze Okulu Komutanlığı; öncelikle okula kursa gelen çeşitli rütbedeki Subay ve Astsubaylar ile erbaş ve erlerine Sakarya Meydan Muharebesi ile ilgili olan ve Polatlı bölgesinde bulunan tarihi mekanları gezdirerek, aydınlatıcı bilgiler vermektedir. Ayrıca talep edildiğinde (Duatepe Bölgesi ile Sakarya Şehitlik Anıtı Bölgsi Topçu ve Füze Okul Komutanlığı’nın sorumluluğunda olduğundan), sivil gezi grupları ile öğrenci gruplarına da Mihmandarlık Hizmeti vermektedir ve bunu yıllardır bir Görev ve Sorumluluk olarak kabul etmektedir.
SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ’NİN YIL DÖNÜMÜNDE “DİRİLİŞ YOLU YÜRÜYÜŞÜ”
Ankara’nın Polatlı ilçesinde Sakarya Meydan Muharebesi’nin 102. yıl dönümü etkinlikleri kapsamında, Koordinatörlüğünü Em.Top.Alb.Kadim KOÇ’un yaptığı, “Polatlı Belediyesi Tarihi Alanlar Tanıtım Merkezi (POTA)” tarafından organize edilen “Diriliş Yolu Yürüyüşü” 02 Eylül 2023 tarihinde gerçekleştirilmiştir.
Bu kapsamda, muharebede en son işgal edilen köy olan Üçpınar Mahallesi ile ilk alınan mevki olan Duatepe arasında (4 km) bir yürüyüşü düzenlenmiştir.
Polatlı Belediyesi’nin organize ettiği bu etkinliğe pek çok STK (Sivil Toplum Kuruluşu)’nın yanısıra TESUD (Türkiye Emekli Subaylar Derneği) de katılmıştır.
TESUD (TÜRKİYE EMEKLİ SUBAYLAR DERNEĞİ) “ONUR, ŞEREF VE ZAFER KOŞUSU”NA KATILDI
Türkiye Emekli Subaylar Derneği (TESUD); Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve Silah Arkadaşlarını anmak ve onun önderliğinde gerçekleştirilen Sakarya Meydan Muharebesinin önemini yeni nesillere hatırlatmak maksadıyla, Cumhuriyetimizin 100’ncü yılında, 30 Ağustos 2023 tarihinde, TESUD üyesi 5 atlet (Muzaffer Ceyhan, Seyfi Karakaş, Bektaş Çakıcı, Abdullah Manap, Mehmet İneci) “Onur, Şeref ve Zafer Koşusu”na iştirak etmiştir.
Duatepe/Polatlı’dan başlayan “TESUD Onur, Şeref ve Zafer Koşusu”na katılan 5 TESUD Üyesi Atlet, şanlı Türk Bayrağı’nı taşıyarak 100 km.’lik koşuyu programa uygun olarak Anıtkabir girişinde tamamlamıştır. Aslanlı Yol başında toplanan silah arkadaşları ve TESUD Genel Başkanı Em.Hv.Korg.Erdoğan KARAKUŞ ile birlikte Atamızın ve 2. Cumhurbaşkanımız İsmet İNÖNÜ’nün anıt mezarları önünde saygı duruşunda bulunmuşlardır.
Daha sonra koşuda taşınan bayraklar; Anıtkabir Komtanlığı, TESUD Genel Başkanlığı ve öğrencilere törenle teslim edilmiştir. Ayrıca, Anıtkabir içindeki faaliyetlere yakın ilgi gösteren ve destek sağlayan Anıtkabir Komutanlığı’na teşekkür edilmiştir.
Sakarya Meydan Muharebesi’nde şehit olan ve yaralanan askerler ile başta başkomutan Gazi Mustafa Kemal olmak üzere tüm Kurtuluş Savaşı Kahramanlarımızı Saygı, Sevgi ve Şükranla yad ediyorum.
Sakarya Zaferi’nin 102. Yılı Kutlu Olsun!
Recep YILDIZ
Em.Top.Kur.Alb.
TESUD Tekirdağ Şube Başkanı